Zamanın İçinde Askıda Kalan Bir An
Ağustos 2017’de, Amerikalı meslektaşımla Yunanistan’a doğru yola çıkmadan hemen önce, Romanya Köylüleri Ulusal Müzesi’ne uğradım; ona — henüz Bükreş’e gelmişti — Manakia kardeşlerin orijinal fotoğraflarını göstermek istiyordum. O sırada fark ettik ki müze kataloglarında birçok Aroman köyüne ait görüntünün tam lokalizasyonu eksikti. Rotamızı ani bir kararla değiştirdik; iki gün sonra Kuzey Makedonya’daydık.
Kruševo — Aromanca Crușuva — kasabasının fotoğrafı kolayca tanınabilirdi. Üstelik tarih de düşülmüştü: 15 Ağustos 1903. Geriye yalnızca, kardeşlerin şehri hangi noktadan fotoğrafladığını kesin olarak belirlemek kalıyordu. 1903’te, Aziz İlya gününde, Kruševo halkı Osmanlı yönetimine karşı ayaklanmıştı. Aziz İlya’dan adını alan bu isyan, Ilinden, efsaneleşti. Kruševo, küçücük bir yerleşim olmasına rağmen, Osmanlı ordusuna karşı on gün boyunca direndi. Manakia kardeşler, şehrin yakılmasından kısa süre sonra gelerek günümüze ulaşan o belge fotoğrafı çektiler. Biz de, o fotoğraf elimizde, Ağustos 2017’de Kruševo sokaklarını adım adım dolaştık. Yeri çabucak bulduk; ama açımız hep biraz farklıydı — ya fazla yukarıdan ya da aşağıdan. Sonunda anladık ki, o noktanın üzerinde artık bir ev vardı. Bir yüzyıl çok şeyi değiştirir.
Ancak daha sonra, eve döndüğümde fark ettim: çektiğim fotoğraf yalnızca aynı kadrajı değil, aynı anı da yeniden üretiyordu. Aradan tam 114 yıl geçmişti. Başta gözümden kaçmıştı; 1903’te Osmanlı’da hâlâ Jülyen takvimi kullanılıyordu. 13 günü ekleyince çakışma netleşti. Bazen, bir asrı ayıran iki anın böyle beklenmedik biçimde üst üste gelmesi fazladan bir şey anlatır; belki kader ya da tesadüften değil, zamanın uzaktan bakıldığında düz bir çizgi değil de katmanlar hâlinde yerleşmesinden.
